Page 23 - Art First: Helen MacAlister: At the Foot o’ Yon Excellin’ Brae

Tha tràighean ann air feadh Alba far am faod daoine, an
fheadhainn a tha eòlach orra co-dhiù, clachan beaga When someone speaks to us in a familiar
garbh fhaighinn agus às dèidh dhaibh an toirt dhachaigh language we hear certain sounds, and that is the
is an tionndadh an ‘carborundum’ airson uairean neo fiù ‘s only effect that his discourse has on us by nature;
làithean a thìde thèid na fillidhean brèagha agait, an dearg but by custom we understand the meaning of
saoibhir air iasper air neo òr trìd-shoilleir blàth sardius a these sounds, and so we fix our attention not
thaisbeanadh aig a’ cheann thall. ‘S ann mar sin a tha an on the sounds but on the things signified by
obair aig Eilidh NicAlasdair; luachmhor agus lìomhaidh le them. Similarly, by nature we see only the visible
fad-tionndadh bheachdan na h-inntinn ‘s air a dèanamh gu appearance of objects, but we learn by custom
mall, mionaideach. ‘S e toradh grinn simplidh a bhios ann to interpret these appearances and to understand
daonnan. Chan e dealbhan ‘furasta’ a th’ annta ged-tà, gu their meaning. And when we have learned this
dearbh tha iom-fhillteachd nam broinn nach fhaicear leis a’ visual language and it has become familiar to us,
chiad ghrad-shealladh. Tha beairteas fillte ann a tha - mar we attend only to the things signified and find it
na clachan beaga agait – a’ nochdadh le dubh-shealladh very difficult to attend to the signs by which they
an luchd-amhairc a-mhàin. Thug i fhèin iomradh air seo are presented. The mind passes from one to the
anns na notaichean aice airson a h-obrach, ‘le ìorantas’ other so rapidly, and so familiarly, that no trace
ars’ ise (ach gu buailteach saoilidh mise) gu bheil am facal of the sign is left in our memory, and we seem
Gàidhlig ‘taisbeanadh’ a’ ciallachadh an dà rud ‘exhibition’ to perceive the signified thing immediately and
agus ‘revelation’ sa Bheurla. without the intervention of any sign. 1
‘S e cànan an rud air a bheil i a’ cnuasachadh
anns an dòigh as fharsainge. ‘S iad briathran an cuspair Agus leis a sin, dh’ainmich e na bhriathran
aice. Chan eil i na bana-bhàrd ‘manqué’ ged-tà. Fada fhèin, ‘cànan lèirsinneach’ ‘s e a’ cruthachadh an abairt aig
bhuaithe. Tha i a’ coimhead air facail is ìomhaighean mar an aon àm. Mar as trice nì sinn sgaradh eadar lèirsinn is
dhà mhodh mothalachd dlùth-ceangailte ri chèile. Anns an cànan is bidh sinn gam faicinn mar dhà mhodh mothalachd
dòigh sin tha i a’ leantainn feallsanaiche an t-Soillseachaidh ceangailte ri àitean diofraichte nar n-inntinn. Tha e fhèin
Thomas Reid. Tha i a’ dèanamh seo gu imfhiosach, a’ ged-tà a’ tairgsinn ceangail dhìrich eadar an cànan seo de
togail chuspairean ann an ealan a tha a’ sìneadh air shamhlaichean lèirsinneach agus an cànan àbhaisteach
ais gu àm Reid. Chan eil a h-ealan a’ crochadh air an againn le facail is briathran, sgrìobhte is labhairte. Leis an
fheallsanaiche ann an dòigh sam bith ged a tha i a’ toirt dà rud, na bheachd-sa, leughaidh sinn samhlaichean - aig
iomradh airsan ann an co-theacsa eadar-dhealaichte anns nach eil ciall annta fhèin agus gun aire a thoirt dha an cruth
an nota aice air an dealbh Standard Habbie. - gu h-imfhiosach, tha sinn air ionnsachadh mar thà gu dè
‘S e seo an rud a sgrìobh Reid ann am am fiosrachadh a tha dhith oirnn agus leis a sin thèid sinn
pìos cudthromach ceangailte ri mothalachd anns a’ bho fhaireachdainn do mhothalachd, à buaireas gu cèill.
chruinneachadh de dh’aistean aige Essays on the Anns na notaichean aice mu dheidhinn nan dealbh tha an
Intellectual Powers of Man: neach-ealain cuideachd a’ còmhdachadh Robert Louis
23